#22 Hoogbegaafdheid en vertalen

Het is de Week van de Hoogbegaafdheid. Tijd om aandacht te besteden aan de samenhang tussen hoogbegaafdheid en de kunst van het vertalen. Hoe is vertalen anders als je hoogbegaafd bent? Beluister deze aflevering als hoogbegaafde vertaler, in vertalen geïnteresseerde of als hoogbegaafden ook internationaal jouw doelgroep zijn. Ik neem je mee in de kracht van hoogbegaafdheid bij het vertalen en geef voorbeelden uit mijn werk.

Beluister deze aflevering hier op Spotify. Abonneer je daar op de podcast, rate hem met 5★ en deel hem in je netwerk.

Deze aflevering is onderdeel van een driedelige special: Hoogbegaafdheid en schrijven, Hoogbegaafdheid en vertalen, Hoogbegaafdheid en tekstredactie.

Van de wetenschap naar het vertaalvak

Ik heb ook een onconventioneel pad bewandeld naar het vertaalvak, maar geef nu zelf ook les. Ik zet mijn Nederlandse en Engelse achtergrond in. Zelf ben ik afkomstig uit de wetenschap. Daar werkte ik ook veel in het Engels. In andere talen vertaal ik zelf niet, want daarvoor werk ik graag samen met moedertaalsprekers in die talen.

Wat is hoogbegaafdheid?

Er bestaan verschillende denkwijzen over hoogbegaafdheid. Ik sluit me aan bij het Delphimodel hoogbegaafdheid:

Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker (denken) die complexe zaken aan kan. Autonoom (zijn), nieuwsgierig en gedreven van aard (willen). Tegelijkertijd ook een sensitief (waarnemen) en emotioneel persoon (voelen). Intens levend en plezier scheppend (doen) in het creëren.

Maud Kooijman-van Thiel (red.), 2007. Hoogbegaafd. Dat zie je zó!

De krachten van hoogbegaafde vertalers

Welke krachten hebben hoogbegaafde vertalers die de kunst van het vertalen hebben verfijnd? En welke elementen uit het Delphimodel hoogbegaafdheid komen hier vooral in naar voren? Beluister de aflevering voor meer uitleg.

1. Waarnemen: veel tussen de regels lezen, veel aanvoelen, de klank en de tekstkleur vatten en die overbrengen in de vertaling. Indien sprake is van een meerlagige tekst, kan je deze gelaagdheden van de tekst waarnemen, begrijpen en vertalen. Je taalverwerking is anders door jouw manier van waarnemen;
2. Complex: je onderzoekt graag de bredere context van de tekst, zodat je het juiste woord in de juiste context gebruikt. Ook kan je zo beter de rijkdom en variatie van synoniemen gebruiken. Als de vertaling daarom vraagt, houd je niet krampachtig vast aan vaste termenlijsten. Op de ene plaats in de tekst staat het ene woord beter, op een andere plaats een woord dat een net iets andere betekenis heeft, maar in die context precies niet dezelfde. Zeker als vertaler ga je voor ‘it depends’;
3. Intens: bij als hoogbegaafde vertalen van teksten geschreven door andere hoogbegaafden herken je de levendigheid, de gelaagdheid, de belevingswereld en in sommige gevallen het bloemrijke taalgebruik. De lading in teksten met een niet puur zakelijk karakter komt intens op je over. De gelaagdheid die sommige teksten hebben, weet je opnieuw op te bouwen in de andere taal. Je overstijgt het woord voor woord, zin voor zin vertalen en brengt daarmee de opbouw en het effect van de tekst over in je vertaling.

Voordelen van hoogbegaafd vertalen: voorbeelden

Boekvertaling: Hoogbegaafd in praktijk – Giftedness in practice

Het boek Hoogbegaafd in praktijk van Rianne van de Ven is vertaald naar het Engels: Giftedness in practice. De kennisdeling in dit boek diende een breed internationaal publiek te bereiken, dus de vertaling moest geen overmatig Amerikaans sausje krijgen. Genderinclusief taalgebruik was wenselijk, dus ’they’ werd gebruikt bij algemene aanduidingen. Woorden met een andere, maar naburige betekenis in het Nederlands moesten zonder betekenisverwarring in het Engels worden vertaald, bijvoorbeeld de vertaling van ‘hoogsensitiviteit’ versus ‘overgevoeligheid’.

Vertaling van een kunstessay

Kunstessays kenmerken zich doorgaans door bloemrijk taalgebruik. Ik licht een van het Engels naar het Nederlands vertaald kunstessay uit dat onder andere over de synesthesie van de beschouwde kunstenaar gaat. Synesthesie is het sterk geïntegreerd zijn en in elkaar overlopen van de verschillende manieren van waarnemen. Deze synesthesie voelde ik in de tekst. De boodschap van veel complexe zinnen kon ik beter plaatsen door diepgaand vertaalrelevant onderzoek te doen. Op die manier werd de Nederlandse vertaling beter. De Nederlandse vertaling wilde ik net als de Engelse versie laten lezen als penseelstreken die samen invulling gaven aan de essentie van het totaalplaatje of ‘het gehele schilderij’.

De taal van hoogbegaafden

Hoogbegaafdheid, begaafdheid en talentontwikkeling zijn expertises van Green Writing. Green Writing is bekend met de termen die komen kijken bij deze thema’s, maar ook met de levendigheid van de taal die hoogbegaafden weten te bezigen. Het doel van teksten over hoogbegaafdheid vertalen is om de emancipatie, erkenning en begrip van hoogbegaafden zowel in Nederland als daarbuiten te bevorderen. De taal waarmee we dit uitdragen, draagt daaraan bij.

Met deze aflevering heb ik ook inzicht willen geven in dat vertalen, en zeker vertalen over dit onderwerp, niet besteed is aan geautomatiseerd vertalen en de grote beloften van nog grotere vertaalbureaus over AI (Artificial Intelligence). Deze werken de intense, meerlagige zijnswijze van hoogbegaafden en het bevorderen van het begrip van hoogbegaafden juist tegen!

Jouw teksten laten vertalen?

Ben je een hoogbegaafde ondernemer of zijn hoogbegaafden een belangrijke doelgroep van jou? Wil je jouw kennis ook internationaal delen? Neem dan contact op en als ik je kan helpen, plannen we snel een afspraak.

Vertaler worden

Je leert beter vertalen, schrijven en ondernemen in de korte vertaalopleiding Engels-Nederlands. Doe de gratis vertaaltest Engels-Nederlands en krijg persoonlijke feedback en advies over jouw (ver)taalniveau. Ook is de vertaaltest Nederlands-Engels beschikbaar, maar ik raad je altijd aan om naar je moedertaal te vertalen.

Gratis e-book voor taalprofessionals

Wil jij duurzaam en met plezier vertaler, tekstschrijver of redacteur worden of blijven? Ontvang 7 stappen voor een goede start als copywriter, vertaler, corrector of redacteur. Krijg inzicht in hoe je werkwijze verschilt als je wel of geen AI gebruikt en waarom menselijke teksten juist nu zo relevant blijven. Ontdek waar komend jaar jouw kansen liggen als taalprofessional.